Bamya (Abelmoschus esculentus), yerlisi olduğu kuru tropik bölgelerde çok yıllık bir bitki olmasına rağmen çoğu bölgede yıllık olarak yetiştirilen çiçekli bir bitkidir. Bamya, kimi zaman göz alıcı çiçekleri sebebiyle peyzaj bitkisi olarak da kullanılmaktadır. Ancak, çiçek açtıktan sonra çıkan tohum kapsülleri yenebildiği için genellikle sebze mahsulü olarak yetiştirilmektedir. Bu tohum kapsülleri çeşitli şekillerde pişirilmektedir; yapışkan salyaları sebebiyle özellikle yahnilerin kıvamını koyulaştırmada kullanışlıdır.
Bamya bitkisinin boyuna ve dallanarak büyüme eğilimi vardır; yapraklarında beş ila yedi lob bulunur ve genellikle ortaları mora çalan sarı veya beyaz çiçekleri vardır. Çiçeklerden boyu 18 cm’e varan uzunlamasına tohum kapsülleri çıkar, beşgen şeklinde odacıklı yapıya sahip bu kapsüllerin içinde beyaz tohumlar bulunur.
Bamya bitkisi genellikle ilkbaharda toprak sıcaklığı 18 – 21 Santigrat dereceye ulaştığında tohumları doğrudan toprağa ekilerek yetiştirilir. Bu bitki hızlı büyür ve tohum kapsülleri iki ay gibi bir sürede hasat edilecek boya ulaşır. Yetişme sezonunun kısa olduğu bölgelerde tohumlar son don zamanından üç ila dört hafta önce içeride ekilebilir.
Bamya Bitkisinin Bakımı
Bamya tohumları büyüktür ve tutması kolaydır. Bazı bahçıvanlar tohumları ekmeden bir gece önce suda bekletmeyi tercih ediyor ancak fideler ortaya çıkana kadar toprağı nemli tutarsanız iyi bir çimlenme elde edersiniz.
Bamya bitkisi doğrudan toprağa ekilebilir ya da içeride çimlendirilip çoğaltılabilir. Fideler, toprağa ekilebilen çimlendirme saksıları içinde büyütülürse bitki taşındığında daha az şok yaşanır. Dışarıya ekmeden önce son don zamanı üzerinden bir iki hafta kadar geçip havanın iyice ılımasını bekleyin.
Doğrudan ekecekseniz tohumları 2,5 cm derinliğe aralarında 10 – 20 cm mesafe olacak şekilde ekin. Her sıra arasında yaklaşık 90 cm mesafe bırakın. Kabaca 10 – 15 cm uzunluğa ulaştığında bitkileri aralarında 45 – 60 cm uzaklık olacak şekilde ayırarak dallanma için alan açın. Bitkilerde sıkışıklık oluşursa alınabilecek meyve sayısı düşer.
Bu bitkiler, miktarı gitgide azalsa bile yaz boyu tohum kapsülü üretmeye devam eder. Sıcak iklimlerde yaşayan bahçıvanlar ikinci mahsul ekerek sonbaharda da hasat alabilir.
Işık
Bamya bitkinizi tam güneş alan bir yere ekerseniz en güçlü bitkiyi ve en fazla miktarda tohum kapsülü elde edersiniz. Bu da çoğu gün en az altı saat doğrudan güneş ışığı alması anlamına gelir.
Toprak
Bamya bitkisi en iyi hafif asidik toprak pH’ında, zengin ve drenajı iyi toprakta yetişir. Ağır ve çamursu toprakları sevmez.
Sulama
Bamya bitkisi çıktıktan sonra kısa süreli kuraklıklarla başa çıkabilir. En iyi verimi alabilmek için yağış olmayan dönemlerde en az yedi ila 10 günde bir güzelce sulamanız gerekir. Genç bitkilerin toprağını eşit derece nemli tutun ama çamursu hale gelmemesine dikkat edin.
Sıcaklık ve Nem
Diğer pek çok mahsul için geçerli olmasa da bamya bitkisi sıcak iklimlerde önemli bir gıdadır. Daha soğuk iklimlerde tohum kapsülleri genellikle daha küçüktür ama yine de yenilebilir özelliktedir. Bamya bitkisi sıcağı sever. Sıcaklık 26 Santigrat dereceye ulaştığında hızla gelişmeye başlar, 32 Santigrat üzerine çıktığında daha bile güçlenir. Kurak şartlarda da idare ederler ancak nemli iklimlerde mükemmel şekilde gelişirler.
Gübre
Toprağınız organik madde bakımından zenginse gübre takviyesine ihtiyacınız olmaz. Gübre veya deniz yosunu/balık gübresi takviyeli yeşillik kullanılarak kenar gübrelemesi yapılırsa daha da hızlı büyür.
Bamya Hasadı
Tohum kapsülü şeklindeki yenebilen bamya meyveleri genellikle fideler filizlendikten 50 ila 60 gün sonra, çiçek açtıktan hemen sonra çıkar. Bamya kapsüllerinin ideal toplama zamanı boyları küçük olduğu zamandır. Boyları 5 ila 10 cm kadar enleri ise serçe parmak boyutuna ulaştığı zaman en narin oldukları zamandır. Göz açıp kapayıncaya kadar büyürler ve genellikle çiçek açtıktan altı gün sonra bu boyuta ulaşırlar.
Bamya kapsülleri büyüdükçe daha kılçıklı ve sert hale gelir. Ancak, yetişme koşulları iyiyse büyük bamya kapsülleri hala narin ve yenebilir kalabilir. Kapsülün ucunu kırarak yumuşaklığını test edebilirsiniz. Kırılıyorsa henüz sert ve kılçıklı hale gelmemiştir ve yemek için hala idealdir.
Bamya bitkilerine dokunması pek hoş bir his değildir. Dikenleri belirgin de olsa tüy yapısında da olsa kaşındırıcı ve tahriş edicidir. Eldiven takmak ve uzun kollu giysiler giymek faydalı olacaktır. Budama aleti kullanarak toplarsanız parmaklarınızla tutup çekmekten daha kolay olacak ve cildinize diken batmayacaktır.
Diğer çoğu sebzede olduğu gibi bamya da taze toplandığında en idealdir. Tohum kapsülleri bir hafta boyunca buzdolabında saklanabilir veya dondurularak, konserve yapılarak ya da salamura yapılarak da saklanabilir.
Bamya Bitkisinin Saksıda Yetiştirilmesi
Bamya bitkisinin kabaca 30 cm derinlikte ve çapta geniş bir saksıda yetiştirilmesi gerekir. Isıyı absorbe edeceğinden saksının koyu renkli olması faydalıdır çünkü bamya bitkisi sıcağı sever. Saksının drenajının iyi olduğundan emin olun ve saksı altlığı suyla dolarsa hemen suyu boşaltın. Kaliteli bir organik saksı karışımı kullanın ve toprağı hafif nemli tutun ancak çamursu hale getirmeyin. Saksıda yetiştirmek için daha küçük bir bamya türü seçmenizi öneririz.
Bamya Bitkisinin Çoğaltılması
Tohum kapsülleri bitki üzerinde bırakılır, olgunlaşıp kuruduktan sonra toplanarak içindeki tohumlar alınır. Tohumlar kış mevsimi boyunca serin ve kuru bir yerde saklanır, ilkbahardan sonra ekilir.
Sık Görülen Zararlı Böcekler ve Hastalıklar
Bamya bitkisi nispeten sorunsuz bir bitkidir ve oluşan sorunların çoğu kapsülleri değil yaprakları etkiler. Yaprak bitleri ve kokarca böceklerinin bitkiye saldırdığı bilinir. Bitkilerinizin durumunu sürekli kontrol edin ve bu böcekleri tespit ederseniz üzerlerine su püskürterek ya da elinizle uzaklaştırarak bitkiyi istila etmelerini engelleyin.
