Gardenya (Gardenia jasminoides), genellikle muhteşem kokularıyla etrafa hayat katan beyaz çiçekleri için evde yetiştirilen tropikal bir bitkidir. Her dem yeşil kalır ve geniş yapraklıdır. Gardenyanın olağanüstü bir bitki olarak kabul edilmesinin çok basit bir sebebi vardır: Çok az bitkinin böylesine çarpıcı, akılda kalıcı ve baş döndürücü bir kokusu vardır.
Büyüleyici kokusunun eşsiz bir cazibesi olmasaydı, çok az kişi bolca ilgi isteyen bu bitkiyi yetiştirmeye gönüllü olurdu. Gardenyaları seralarda kolaylıkla bulmanız mümkündür. Şüphesiz, evinizde birkaç aylığına bile çiçek açan bir gardenyayı ağırlamak bitki koleksiyonunuzu çok daha emsalsiz ve vazgeçilmez kılacaktır.
Uygun iklime sahip bir bölgede gardenyalar ilkbahar veya sonbahar mevsiminde bahçeye dikilebilir. Genellikle, bu şahane bitkilerin saksıda yetişen, çabucak çiçeklenebilecek olgun numuneleri seçilir. Şayet gardenyanızı tohumdan yetiştirmeyi tercih ederseniz bitkinizin çiçeklenmesi için iki-üç yıl kadar beklemeniz gerektiğini unutmamalısınız.
Gardenya Bakımı
Gardenyalar yalnızca ılıman iklimlerde açık havada büyüyebilirler. Daha soğuk bir bölgede yaşıyorsanız saksıda yetiştirdiğiniz gardenyanızı ilkbahar ve yaz aylarında, hava sıcaklığı 15 santigrat derecenin üstüne çıktığı zaman dışarıya taşıyabilirsiniz. Ne var ki, hava sıcaklığının söz konusu derecenin altına düştüğü ve sonbaharın yüzünü göstermeye başladığı gecelerde onu mutlaka eve almalısınız.
Bahçede yetişen gardenyalar iyi drene edilmiş, verimli, asidik toprak tercih ederler. Dikim alanını bolca organik madde ile ıslah etmenizde yarar vardır. Gardenyalarınızı, ağaç kökleriyle rekabet etmelerini gerektirmeyecek, hafif ya da orta seviyede gölge alan bir yere dikmelisiniz. Bu bitkiler toprağı ekip biçmenize pek sıcak bakmayacaklarından yabani otları kontrol altına almak adına toprağı kalın bir malç tabakası ile düzenli olarak kaplamanız iyi bir fikir olabilir.
Bakımlı bir gardenya koyu yeşil yapraklarıyla derli toplu bir görünüm sergileyerek büyür ve yetiştirildiği bölgeye bağlı olarak ilkbaharın başlarından yaza kadar, geceleyin hava sıcaklığının 15 santigrat dereceyi geçtiği, gündüz ise 24-27 santigrat derece arasında seyrettiği zamanlarda çiçeklenir. Gardenyanızı kapalı ortamda yetiştirmeyi planlıyorsanız onu gün boyunca sıcak tutabileceğiniz bir odaya yerleştirmeniz gerekir.
Işık
Evde yetiştirdiğiniz gardenyalarınızı bolca ışık alabilecekleri fakat özellikle yaz aylarında direkt olarak güneş ışığına maruz kalmayacakları bir yere koyun. Açık havada ise bu bitkiler kısmen gölge alan bir yeri tercih ederler.
Toprak
Gardenyalar asidik ortamı seven bitkilerdir. Bu nedenle, pH değeri kısmen düşük olan toprakları tercih ederler. Turba tabanlı sıradan toprak karışımları bu kriteri mükemmel bir şekilde yerine getirir. Açık havada yetişen gardenyaların ise topraklarının pH değeri bakımından test ettirilmesi ve bu bitkiler için ideal şartların sağlanması adına gerekirse ıslah ettirilmesi gerekir. Dikim için oluşturulan deliğe bir çay kaşığı tarım kükürdü eklemek toprak pH’ının düşürülmesi için yararlı bir yöntemdir.
Sulama
Toprağı devamlı nemli tutmalı, kışın ise sulama sıklığınızı azaltmalısınız. Damla sulama faydalı bir yöntemdir; zira mantar kökenli yaprak lekelerine sebep olan aşırı suyun yapraklardan atılmasına yardımcı olur.
Isı ve Nem
Gardenyalar hava sıcaklığının 15 santigrat derecenin üstünde olmasını yeğlerler. Hava sıcaklığı düştüğünde bitkinizi dondurucu cereyanlara maruz bırakmamaya özen göstermelisiniz. Bu bitkiler ayrıca nemin yüzde 60’ın üzerinde, yüksek bir seviyede seyretmesini tercih ederler. Kış mevsimini soğuk ve kurak geçiren iklimlerde ev bitkilerine bir nem cihazı tedarik edebilir ya da gereken nem oranını muhafaza etmeye yardımcı olmak için devamlı olarak bitkilerinize su püskürtebilirsiniz.
Gübre
Ilıman bir bölgede yaşıyorsanız bahçenizde yetiştirdiğiniz gardenyalarınızı mart ayının ortasında ve bir de haziranın sonlarında asidik bir gübre ile besleyin. Onları sonbaharda gübrelemenize gerek yoktur.
Saksıda yetiştirdiğiniz için ise gardenyalarınıza üç haftada bir açelyalar veya kamelyaların bakımında kullanılan, asitleştirici özelliği olan bir gübre tercih etmenizde yarar vardır.
Gardenya Türleri
Bu bitki yaygın olarak yetiştirilen bir tür olduğundan pek çok kültivarı mevcuttur. Gardenyaların açık havada yetiştirildiği ılıman iklimlerde pek çok bitki Gardenia thunbergia rizomuna aşılanır. Aşılı bitkiler çok daha coşkulu bir şekilde büyür ve daha verimli ve büyük tomurcuklar üretirler. Ne var ki, soğuğa karşı bu gardenya türünden çok daha az toleranslıdırlar.
Önerilen kültivarlardan bazıları şunlardır:
- Gardenia jasminoides“Aimee”: Beyaz renkleriyle etrafa zarafet katan, iri, 10-12 santimetrelik çiçekleriyle boyu 2 metreye kadar uzayabilen, heybetli bir türdür.
- jasminoides“Fortuniana”: Bir başka heybetli çalı türü olan bu bitki, en erken çiçeklenen kültivarlardan biri olarak bilinir. İlkbaharın ortasından yazın ortasına kadar 10 santimetrelik çiçekler üretir.
- jasminoides“Buttons”: Boyu 60 ila 76 santimetreye ulaşabilen bu cüce türün 5 santimetrelik çiçekleri vardır.
- jasminoides“Crown Jewel”: 7,5 santimetrelik çiçekleri olan ve boyu 90 santimetreye kadar uzayabilen bu bitki bir diğer cüce türdür. 6. kuşağa kadar olan kuzey bölgelerde soğuğa dayanıklı olduğu bilinmektedir.
Budama
Çiçeklenme döneminin sonuna gelen gardenyalarınızı, seyrek dallarını ve solan çiçeklerini kopararak budayabilirsiniz.
Saksıya Dikme ve Saksı Değişimi
Gardenyalarınızı saksıda yetiştirmeyi planlıyorsanız onları kaliteli, turba tabanlı bir toprak karışımına dikmelisiniz. Gerekli gördüğünüz takdirde gardenyanızı her ilkbahar mevsiminde yeni bir saksıya almanız iyi bir fikir olacaktır. Bitkiniz saksısından taşmış gibi ya da eskisi kadar sağlıklı görünmezse fakat herhangi bir haşere ya da hastalık izine de rastlamazsanız saksısının değiştirilmesi gerektiğini varsayabilirsiniz. Orman gülleri ya da gardenyalar için özel olarak formüle edilen, düşük pH değerine sahip bir toprak karışımı tercih etmeniz iyi bir fikir olabilir.
Gardenyanın Çoğaltılması
Gardenyayı çoğaltmanın en iyi yolu saplarını kesip köklendirmektir. Bunun için, bitkinizin saplarından birinin ucunun 8-10 santimetrelik bir bölümünü kesin. Bu bölümü yaprak düğümünün hemen altından aldığınıza emin olun. Sapın kesik ucunu köklendirme hormonuna batırın. Ardından, toprak karışımı ile perlitten oluşan bir karışıma yerleştirin. Sağlam kökler belirmeye başlayıncaya kadar karışımı nemli tutun. Sonrasında ise sapınızı, büyümeye devam etmesi için yaklaşık 8 santimetrelik bir saksıya taşıyın.
Gardenyaları tohumdan çoğaltmak da mümkündür; ancak bu, çiçeklenen bitkiler elde etmenin iki ila üç yılı bulabildiği, oldukça uzun bir süreci kapsar. Bunun için, kurutulmuş tohum kapsüllerinden toplanan tohumların temizlenmesi ve üç-dört hafta kadar kurutulması gerekir. Bir sonraki adım, tohumların perlit ve turba yosunu karışımına ekilmesini ve yaklaşık olarak 3 milimetrelik toprak karışımıyla üzerlerinin hafifçe kapatılmasını içerir. Tohumlar yaklaşık dört ila altı hafta içinde filizleninceye kadar nemli ve güneş ışığından uzakta tutulmalıdır. Fideler beş-on santimetrelik olduğunda turba tabanlı bir toprak karışımıyla dolu saksılara alınmalı ve evin aydınlık bir odasında büyütülmeye devam edilmelidir.
Yaygın Görülen Haşereler ve Hastalıklar
Tomurcukların ve yaprakların dökülmesine sebebiyet verebilecek olan soğuk havalar ve istikrarsız sulama işlemi dışında gardenyalarda en sık rastlanan sorunlar arasında özellikle kabuklu bit, yaprakbiti, örümcek akarı, pamuklu bit ve beyaz sinek gibi türleri içeren haşereler vardır. Bitki bakımında kullanılan çeşitli yağlar ve sabunlar bu haşereleri def etmeye yarayabilir. Ne var ki, bitkilerinizin sık sık bu tür haşerelerin istilasına uğrayabileceği ihtimaline karşı hazırlıklı olmanız gerekir.
Gardenyalarda ayrıca bazıları mantar ilaçları ile tedavi edilebilen külleme, yaprak lekesi, uçtan itibaren tepe kuruması, antraknoz ve küf gibi hastalıklar görülebilir. Çoğunlukla, hastalıklı bitkileri elden çıkarmak ve yok etmek mümkündür.
Gardenya, olağanüstü çiçekleriyle bakıcısını ödüllendirmeyi vadeden, kaprisli bitkilerin nazını çekmekten de keyif alan bitki yetiştiricileri için mükemmeldir.
