İris çiçeği cinsinin 300 civarı çeşidi mevcuttur. Bu popüler çiçeklerin genellikle iki türüne rastlanır: Rizomdan büyüyenler ve soğandan büyüyenler.
Süsen çiçeklerinin sarkık ve standart olmak üzere iki farklı tipte taçyaprağına sahip olan, eşsiz tomurcukları vardır. Sarkık olanlar, boyunları biraz bükük veya eğilmiş olan, çiçeğin alt kısmında bulunan taçyapraklarıdır. Çiçeğin en üst kısmındaki üç adet taçyaprak ise standart olanlardır. İris çiçeği ayrıca taçyapraklarına göre üç tipte incelenmektedir: püsküllü, ibikli ve püskülsüz. Püsküllü iris çiçeklerinin sarkık taçyapraklarında püsküle benzer yumuşak tüyler göze çarpar. İbikli iris çiçeklerinin sarkık taçyapraklarında çıkıntıya benzer bir ibik vardır. Püskülsüz olanların ise tüyü ya da ibiği yoktur.
Soğanlı iris çiçekleri arasında ağsı iris (Iris reticulata), İspanyol irisi (Iris xiphium) ve Hollandalı kültivarlar (Iris x hollandica) yer almaktadır ve bu türler rizom köklü irislerden daha erken çiçeklenirler. Bununla birlikte, çoğu bitki, dillere destan güzellikteki çiçeklerini yazın başlarında sergiler. Bazı süsen bitkilerinin yazın sonlarında ikinci kez çiçeklendiği bile bilinir. Bu çiçekler kelebekleri ve sinekkuşlarını cezbederler ve genellikle kesme çiçek olarak kullanılırlar. İris çiçeğinin, boyu yalnızca 15 santimetreye kadar uzayabilen cüce türlerden tutun da yaklaşık 1,5 metreye kadar uzayabilen en uzun boylu türlerine kadar çeşitli boyutlarda çok sayıda çeşidi mevcuttur.
İris Çiçeği Bakımı
İris çiçeğinin farklı türlerinin dikim yöntemleri ve ideal dikim zamanları az da olsa çeşitlilik göstermektedir. Hollanda irisi, İspanyol irisi ve ağsı iris gibi türleri içeren soğanlı iris çiçekleri sonbaharda, tam güneş alabilecekleri, iyi drene edilmiş bir toprağa dikilmelidirler.
Soğanlarınızı ekmek için evvela toprağınızı gevşetmeli, ardından ise içerisine paketteki talimatları izleyerek biraz organik gübre ve 30 gr kadar çok amaçlı granül gübre katmalısınız. Soğanlarınızı türlerine bağlı olacak şekilde 10-12 santimetre derine yerleştirin. Püsküllü süsenlerin rizomlarını toprağa yatay bir şekilde yerleştirmeli ve rizomun en üst kısmını kısmen de olsa açıkta bırakmalısınız. Diğer türler için ise bitkinin taç kısmını toprak seviyesinin 2-2,5 santimetre derinine yerleştirmeniz gerekir.
Çiçekler solmaya başlayınca solan kısımlarını koparabilirsiniz. Çiçeklerin saplarının tamamı solduğunda bitkilerinizin enerjilerini, tohumların baş kısımlarını şekillendirmektense doğrudan köklerine yöneltmeleri için onları kökten kesin. Yılın ilk haşin donu gelip çattığında ya da bitkilerinizin yaprakları hava soğuyup da sarardığında kışın aşırı soğuklarında donmalarını önlemek için yaprakları kökten budayın. Ne var ki, yaprakları daha evvel koparmamalısınız; zira bitkinizin yeşil yaprakları bu süreçte halen fotosentez yaparak bitkinize gelecek yıl çiçeklenmesi için ihtiyaç duyacağı enerjiyi verir.
Yaprakları kışın kökten uca budadıktan sonra rizomları kum ya da malç gibi, bitkileri muhafaza etmenize yardımcı olacak bir şeyle kaplamanız gerekir. Ardından, ilkbaharda bitkilerinizi tekrar azat edebilirsiniz. İris çiçeği geyiklerin fazla ilgisini çekmediğinden vahşi yaşama mükemmel bir şekilde uyum sağlayan bir türdür. Bu bitkiye dadanan yaygın haşereler arasında iris kurdu sayılabilir.
Işık
Çoğu iris türü tam güneş almayı tercih eder. Kısmen gölgeyi seven türler de vardır; fakat aşırı gölge bu bitkilerin çiçeklenmesinin önünde engel teşvik edecektir.
Toprak
Verimli, iyi drene edilmiş bir toprak süsen çiçeği için idealdir. Bu bitkiler topraklarını nemli sevseler de fazla su onlar için zararlı olabilir. Şayet bitkilerinizin çok fazla suda kalabileceğinden endişe ediyorsanız onları yükseltilmiş sebze tarhlarına dikebilirsiniz. Bu sayede, su drenajını ideal düzeyde tutabilirsiniz. Japon ve Louisiana irisleri nemli toprakları tolere edebilen, göletlerin yakınlarında yer alan bölgeler için ideal olan türlerdir. Siberya irisleri (“çayır süseni” olarak da bilinir) asidik, nemli toprakları tercih ederler.
Sulama
Süsen çiçeği hem nemli hem de iyi drene edilmiş toprakları tercih ettiğinden bu bitkinin toprağını devamlı ve istikrarlı olarak sulamak elzemdir. Ne var ki, bitkinizi aşırı sulamaktan kaçınmalısınız; zira toprağın fazla sulu olması kök çürümesi vb. sorunlara yol açabilir. Düzenli bir şekilde sulanmayı tercih etmelerine rağmen süsen çiçeklerinin çoğu türü kuraklığa dirençlidir ve sudan kısa süre için mahrum kalmaları halinde hemencecik ölmezler.
Isı ve Nem
Çok sayıda çeşidi olan ve pek çok dayanıklılık kuşağında yetiştirilebilen süsen çiçeği ısı ve nemdeki değişimle başa çıkabilecek olan, dayanıklı bir bitkidir. İyi drene edilmiş bir toprağı olduğu ve bol miktarda sulandığı ve güneş aldığı takdirde bu çiçek pek çok bahçede serpilebilir. Siberya irisi (Çayır süseni), Püsküllü iris ve Japon irisi türleri genellikle 3-9. kuşaklarda yetiştirilmeye uygundur. Ağsı iris ve Hollanda irisi 5-9. kuşaklarda yetiştirilebilirken Louisiana irisi 6-9. kuşakları tercih eder.
Gübre
İris çiçekleri verimli toprakları tercih ettiklerinden organik gübre, topraklarını ıslah ederken kullanabileceğiniz harika bir maddedir. Toprağı ilkbaharda gevşetip içine makul ölçüde organik gübre katarak bitkilerinizin sağlıklı ve gür görünmeleri için ihtiyaç duydukları besinlere kavuşmalarını sağlayabilirsiniz.
Evinizde organik gübre yoksa dengeli bir çiçek gübresi de işinizi görecektir. Fazla nitrojen katmamaya özen gösterin yeter; zira fazlası, bitkinizin çürümesine neden olabilir. Bazı türler mevsimin başlarında ve sonlarında olmak üzere iki kez çiçeklendikleri için ikinci kez çiçeklenmeden evvel biraz daha gübrelenmeye hayır demezler.
İris Çiçeği Türleri
- Sarı İris: “Süsen” olarak da bilinen bu püskülsüz iris türü neme karşı yüksek bir direnç gösterir. Bolca yayılarak büyüyen bu türü yetiştirmeyi bazı kişiler tercih etmez. Ne var ki, bu bitki harika bir saksı çiçeği olmaya adaydır ve büyüleyici çiçekleri, parlak yeşil yaprakları ile etrafa neşe saçar.
- Louisiana İrisi: ABD’de doğal olarak yetişen bu tür 6-9. kuşaklarda büyüyebilir. Çok çeşitli renkler sergileyebilen bu çiçeklerin taçyaprakları zambakları andırır.
- Japon İrisi: Bu bitkinin geniş, yayvan taçyaprakları çok çeşitli renkler sunabilir. Yüksek nem oranına tolerans göstermesi ile bu tür yüksek saçaklara ya da durağan su yüzeylerine müthiş bir uyum sağlar.
- Siberya İrisi/Çayır Süseni: Bu türün çiçekleri diğer iris türlerininkine kıyasla daha küçüktür ve daha narin görünür. İlkbaharın sonlarında çiçek açan bu tür etrafı muhteşem renkleriyle şenlendirir.
İris Çiçeğinin Çoğaltılması
İris çiçekleri rizomları veya soğanları sayesinde toprak altında yayılırlar ve 3 ila 5 yılda bir bölünmeleri gerekir. Böylece, siz de, büyüleyici bir görünüm sergileyen irislerinizi yeni yerlere ya da bahçenizin çeşitli bölgelerine yaymak için harika bir fırsat elde etmiş olursunuz. Bitkileriniz daha az çiçeklenmeye başladığında ya da topraktan rizomlara fışkırmaya başladığında bitkilerinizi bölme vakti gelmiş demektir. İris çiçeklerinizi çoğaltmak için izleyebileceğiniz basit adımlar şunlardır:
- İrisleriniz çiçeklenmeyi tamamladıktan sonra 6 ila 8 hafta kadar bekleyin. Ardından, bir dirgen ya da kürekle her bir bitkinin rizomlarını ya da soğanlarını yavaş yavaş gevşetmeye çalışın.
- İris çiçeğinizi topraktan nazikçe çıkarıp üzerindeki toprağı silkeleyin.
- Çiçeğinizin üzerindeki toprağı silkelediğinizde rizomları ya da soğanları görebilirsiniz. Nispeten geniş olan ana rizom kökünden yayılan küçük rizomlara rastlamanız muhtemeldir. Bu rizomların bazıları kolaylıkla sökülürken bazılarının kesilmesi gerekebilir. Ne şekilde olursa olsun bu rizomları küçük rizomlar haline getirerek bölmeli, yıpranmış, kuruyup küçülmüş olanları ise atmalısınız.
- Rizomları bölüp de solmuş ya da hastalıklı olanları kopardıktan sonra bölmüş olduğunuz iris çiçeklerinizi yeni bir yere dikebilirsiniz.
