Aynen nergisler gibi laleler de diğer çiçekli bitkiler büyümeden çok önce bahçeleri rengarenk yapan ikonik soğanlı çiçeklerdir. Bu bitkilerde bitkiye mavi-yeşil renk veren, dışı mumsu iki ila altı adet geniş şeritli yapraklar bulunur.
Çiçekleri genellikle fincan şeklindedir ve üç taç yaprak üç de çanak yaprak bulunur. Bazı laleler yıldız bazıları ise ayaklı kadeh şeklindedir.
Laleler yetiştirilen en eski bitkilerden biridir ve düz mavi dışında neredeyse her renk çıkacak şekilde melezlenmektedir. Lalelerin çoğunda her sapta tek bir çiçek bulunur ama bazılarında birden fazla çiçek olabiliyor.
Çiçek şekli, boy ve çiçek açma zamanına göre 15 resmi kategori altında binlerce farklı türde lale bulunmaktadır.
Laleler çok yıllık soğanlı bitkiler olsa da pek çok melez tür kısa ömürlüdür. Büyük bir lale manzarasına sahip olmak için ilkbahar sergisinden sonra her sonbaharda ek soğan ekmek gerekir.
Laleler soğuk döneme ihtiyaç duydukları için daha sıcak iklimlerde yaşayan bahçıvanların önceden soğutulmuş soğanlar satın alıp her yıl taze ekmesi gerekir. Ancak lalelerinizi yıllık bitki olarak yetiştirseniz de ilkbaharda ruhunuzu canlandırmaya devam edecektir.
Laleler topraktan çıktıktan sonra hızlıca gelişip çiçek açarlar. Kışların soğuk geçtiği iklimlerde genellikle mart ayında çıkar, nisan-mayıs arasında çiçek açmaya başlarlar. Sıcak iklimlerin görüldüğü güneydeki bahçelerde laleler ocak ayının başlarında çıkar ve şubat ayı başlarında çiçek açar.
Lale Çiçeğinin Bakımı
Laleler en iyi nemli, kışları soğuk geçen, yazları da sıcak ve kuru geçen iklimlerde yıllık bitki olarak yetişir. Soğanları sonbaharda güneş alan ve toprağın drenajının iyi olduğu bir yere 10-20 cm derinliğe (soğanların boyutunun yaklaşık üç katı derinliğe) ekin.
İlkbahar başlarında erkenden filizlenip çiçek açtıkları için laleler en çok ağaç ve çalıların altında rahat edecektir çünkü bunlar mevsimin ilerleyen zamanlarında onlara gölge sağlayacaktır. Soğanları 5-12 cm derinliğe, sivri uçları yukarı bakacak şekilde yerleştirin. Laleler, 10’lu soğanlardan oluşan gruplar halinde ekildiğinde en güzel görüntüyü oluşturur.
Laleler başta melez türler olmak üzere bazen yıllık bitki olarak yetiştirilir. Bu durumda çiçek açma dönemi sona erince soğanları kazıp çıkarıp, yaz gelince yerlerine geri ekebilirsiniz. Daha sıcak iklimlerde, bahçıvanların çoğu her yıl satıcılardan yeni önceden soğutulmuş soğanlar satın alıp kışın sonunda bunları ekerek daha başarılı sonuçlar elde ediyor.
Laleleri çok yıllık bitki olarak yetiştirecekseniz özellikle melez türler olmak üzere çoğu türün iki yıl sonra bozulmaya başlayacağını göz önünde bulundurun. Ancak bazı türler her yıl çiçek açmaya devam edebilir, bunlar kendi kendine sürgün verebilir, siz de bu sürgünleri ayırarak daha fazla bitki elde edebilirsiniz.
Laleleri çok yıllık bitki olarak yetiştirecekseniz çiçek açtıktan sonra hemen çiçek saplarını koparın ama yaprakları sararana kadar yerinde bırakın. Bu sayede soğanın enerjisi tazelenecektir.
Işık
Lalenin her türü tam güneşi tercih eder.
Toprak
Laleler, pH düzeyi nötr ya da hafif asidik, verimli ve drenajı iyi toprakları tercih eder. Toprağa kompost ilave edilirse drenajı artar ve soğanlara daha fazla besin sağlanır. İdeal olanı bu işlemi soğanları dikmeden önce yapmaktır. Toprağın üzerine birkaç cm kompost uygulayarak solucanların toprağa tünel açmasını sağlayabilir, sirkülasyonu ve tarımı daha iyi hale getirebilirsiniz.
Su
Soğanları eker ekmez iyice sulayın ama uzun süreli kuraklık dönemleri haricinde sulamayı kesin. Yaşadığınız bölgeye bir ila iki haftada bir bir miktar yağmur düşüyorsa lalelerinizi sulamanıza gerek yok. Kurak bölgelerde iki haftada bir sulanması öneriliyor.
Lalelerin anavatanı orta Avrupa ve Doğu Asya’daki kural bölgelerdir, dolayısıyla bu koşullara yakın koşullar sağlayabilirseniz laleleriniz de bir o kadar uzun ömürlü olacaktır.
Sıcaklık ve Nem
Laleler kışların soğuk, yazların ise sıcak ve kurak geçtiği bölgelerde gelişir. Çiçek açabilmesi için sıcaklıkların 12-14 hafta boyunca 12 Santigrat derece altında seyretmesi gerekir, dolayısıyla kışların soğuk geçmediği bölgelerde yıllık bitki olarak ekilmesi gerekir.
Laleler, nemli iklimlerdense kurak bölgeleri daha çok severler çünkü yüksek nem genellikle ilkbahar ve yaz aylarında çok fazla yağış alır ve köklerin çürümesine neden olabilir.
Gübre
Lale soğanlarını ektiğiniz deliğe bir miktar kompost, kemik gübresi veya granül gübre ilave edin. İlkbaharda filizlendikten sonra yeniden gübre verin. Bunun dışında gübreye ihtiyaç duymaz.
Lale Çiçeğinin Çoğaltılması
Laleler tohumdan çoğaltılabilir ancak daha yaygın olan yöntem soğanları kaldırıp ana soğana bağlı soğan sürgünlerini (soğancıklar) ayırmaktır. Bu işlemin lalelerin normal ekim zamanı olan sonbaharda yapılması gerekir.
- Soğanları bir mala veya bahçe küreğiyle kazıp çıkarın, üzerlerindeki toprağı silkeleyin, daha sonra ana soğandan çıkan küçük soğan sürgünlerini nazikçe birbirinden ayırın.
- Sürgünleri kontrol edin ve yumuşamış ya da deforme olanları atın.
- Sürgünleri ve ana soğanı, soğan çapının yaklaşık üç katı derinliğe sivri uçları yukarı bakacak şekilde yeniden ekin.
İlk birkaç yıl yeni laleler yaprak verir ama çiçek açmaz. Yaklaşık üçüncü yılda yeni soğanların çiçek vermeye başladığını görebilirsiniz.
Sık Görülen Zararlı Böcekler ve Hastalıklar
Geyik, sincap ve diğer kemirgenler gibi pek çok hayvan lalenin soğanını ve yapraklarını çok sever. Bazı bölgelerde laleleri toprağa dikmeye değmez ve en iyisi onları korumalı bir saksı içinde yetiştirmektir. Onun yerine kovucular kullanabilir ya da lalelerinizi nergislerin arasına dikebilirsiniz ama yine de birkaç tanesini kaybetmeye hazırlıklı olun.
Laleler bazal çürüme ve ateş mantarı hastalıklarına karşı hassastır. Bazal çürüme kendini koyu kahverengi lekeler şeklinde gösterir ya da soğanların üzerinde pembe veya beyaz mantarlar oluşabilir. Etkilenen soğanlardan yetişen bitkiler de deforme olabilir ve/veya erken ölebilir. En iyi çözüm etkilenen soğanları atmak ve mantar ilacı sürülmüş yeni soğanlar dikmektir.
Ateş mantarından etkilenen soğanlardan çıkan bitkilerin şekilleri ya bozuk olur, ya bodur olur ya da hiç çıkmaz. Etkilenen bitkilerin filizleri kıvrık olur ya da koyu yeşil halkalı ölü kısımlar olabilir. Etkilenen bitkilere mantar ilacı uygulayın. Etkilenen soğanları atın ve mantar ilacı sürülmüş yeni soğanlar dikin.
Laleler İçin Tasarım Önerileri
Laleler kendini gösterdiğinde çiçek açan pek çok bitki henüz ortalıkta görünmediğinden bahçenin her köşesinde güzel duracaktır. Sıra şeklinde değil de küme şeklinde dikilirse en güzel görünür. Bozdağ sümbülü (Fethiye moryıldızı), geç açan nergis, bodur süsen ve maviyıldız gibi diğer ilkbahar soğanlarıyla bir arada güzel görünür.
Aslanağzı ve hercai menekşe gibi soğuk mevsimi seven bazı yıllık bitkiler, kase şeklindeki lale çiçekleriyle hoş bir kontrast oluşturur. Unutma beni çiçeği ve Virginia Bluebells (Mertensia virginica) çiçeklerinin mavi tonları lalelerin cesur tonlarıyla çok iyi gider.
Laleden mükemmel bir kesme çiçek olur. Geyikler bahçenizdeki laleleri rahat bırakmıyorsa, çitle çevirdiğiniz sebze bahçenizde yetiştirip topladıktan sonra içerde keyfine bakın.
Laleler hakkında diğer içeriklerimiz olan Dağ Lalesi ve Ters Lale‘yi de okumanızı öneririz.
