Nilüfer (Nymphaea) ve lotus çiçeği (Nelumbo) su bitkilerinin en kıymetlilerindendir. Sembolik değerleri bulunan bu eşsiz bitkilerin güzelliğine gönlünü kaptırmayan yoktur. Bu bitkiler, sanatta ve dinde ölümsüzleştirilmişlerdir. Çoğu nilüfer ve lotus türünün bakımı son derece kolaydır ve bu bitkiler, ocak ayından ekim ayına kadar hoş kokulu ve ihtişamlı çiçekleriyle bakıcılarını bambaşka bir diyara götürür. Her iki bitki de ilkbaharda dikilmelidir. Nilüferler lotus çiçeklerine göre daha hızlı gelişip büyür. Lotus çiçeklerinin ise daha yavaş büyüyüp çiçeklenmek için bolca ısıya ve güneş ışığına ihtiyaç duydukları bilinmektedir.
Çoğu nilüfer türü açık havada yetiştirilse de küçük türleri kapalı alanda, saksılarda yetiştirmek mümkündür. Bu konuda başarı elde etmenin püf noktası bitkinin bolca ışık aldığından ve ihtiyaç duyduğu su miktarına kavuştuğundan emin olmaktır. Suyun tamamen temiz olması hem sizin yararınıza hem de bitkinizin yararına olacaktır.
Nilüfer Türleri
Nilüferler ikiye ayrılır: soğuğa dayanıklı olanlar ve tropikal olanlar. Soğuğa dayanıklı nilüferler bir su kaynağına donma seviyesinin altında dikildikleri sürece kışı atlatırlar. Tropikal olanların ise kışın iyi muhafaza edilmeleri ve tek yıllık olarak yetiştirilmeleri gerekir.
Soğuğa dayanıklılık haricinde tropikal nilüferler soğuğa dayanıklı olanlardan birkaç farkla ayrılır. Tropikal nilüferlerin:
- Çiçekleri daha büyüktür
- Çiçeklerinin suyun biraz daha üstünde durmasını sağlayan uzun gövdeleri vardır; yaprakları da daha büyüktür
- Mavi ve mor başta olmak üzere çok çeşitli renkleri vardır; soğuğa dayanıklı olan nilüferlerin yalnızca sarı, kırmızı, beyaz, pembe ve açık turuncu türleri mevcuttur
- Daha hoş kokuludurlar
- Gündüz açan (diurnal) ve gece açan (nokturnal) türleri vardır; soğuğa dayanıklı nilüferler ise yalnızca gündüz vakti açarlar
Lotus Çiçeği Türleri
Nelumbonaceae (su çiçeklerini içeren bitki ailesi) familyasında iki lotus cinsi mevcuttur: Nelumbo nucifera (Hint lotusu) ve Nelumbo lutea (Amerika lotusu). Nucifera, Avustralya ve Asya’nın tropikal bölgelerinde doğal olarak yetişir ve genellikle pembe veya beyaz çiçeklidir. Lutea ise sarı çiçekleriyle göz kamaştırır ve Kuzey Amerika’nın göletlerinde, göllerinde, bataklıklarında ve diğer durağan su kaynaklarında doğal olarak yetişir.
Nilüfer ve Lotus Çiçeği Bakımı
Nilüferi ve lotus çiçeğini su bitkileri için özel olarak tasarlanan geniş saksılarda ve sepetlerde yetiştirmelisiniz. Gerekirse sepetlerin içini çuval beziyle ya da peyzaj kumaşıyla kaplayabilirsiniz. Bu sayede, toprak deliklerden dökülmeyecektir. Benzer şekilde, saksıların dibine de birkaç sayfa gazete koyabilirsiniz.
Evinizde havuz yoksa bir fıçıyı ya da çiçekliği de bitkileriniz için yuva haline getirebilirsiniz. Bu tür bir ürün satın almadan önce bitkinizin olgunlaştığında ulaşacağı boyutları araştırmanızda yarar vardır. Neredeyse 2 metrelik alana yayılan bir nilüfer için fıçı ya da leğen benzeri bir saksı yeterli olmayacaktır. Piyasada bu tür ürünlerin pek çok renk ve boyut seçeneği mevcuttur.
Işık
Nilüferinizin ya da lotus çiçeğinizin yeterince ışık aldığından emin olmalısınız. Dört saat ışık alması önerilir; ancak ideali altı saat veya üstüdür. Bazı lotus türlerinin günde altı saat güneş ışığı almadıkları sürece çiçeklenmedikleri bilinir.
Toprak
Mutlaka bitki öldürücü ve böcek öldürücü ilaç barındırmayan bir bitkisel toprak tercih etmelisiniz. Toprak karışımını, içeriğinde suyun üzerine çıkacak maddeler bulunması nedeniyle kullanmamanızda fayda vardır. Saksı ise rizom kökünün yayılmasına olanak verecek kadar geniş olmalıdır. Rizomlar toprağın yüzeyine sarılmaya meyilli olduğundan derin bir saksıdan ziyade geniş bir saksı tercih etmek daha makul olacaktır.
Sulama
Bitkileriniz ile havuzunuzun yüzey bölümü arasında bir denge belirlemelisiniz; bitkilerin yüzeyin yaklaşık olarak yüzde 65’ini kaplamaları gerekir. Su bitkilerinizi dikerken derinlik konusunda da dikkatli olmanız gerekir. Yeni bitkiler dikerken başlangıçta saksınızı yüzeyin hemen altına yerleştirmeli ve bitki büyüdükçe yavaş yavaş aşağı doğru kaydırmalısınız. Bitki saksısına güzelce yerleştikten sonra saksıyı dilediğiniz derinlikte sabitleyebilirsiniz.
Saksıyı fazla yukarıya yerleştirmek soğuğa dayanıklı bitkilerin kışın donmalarına sebep olur; onu fazla alçakta tutmak ise genç bitkilerin yeterince ışık almamasına yol açar. Nilüferler su yüzeyinin maksimum 10-45 santim, lotus çiçekleri ise 15-45 santim aşağısında olmayı tercih ederler.
Isı ve Nem
Lotus çiçekleri ve soğuğa dayanıklı olan nilüferler borumsu rizomları donmadığı sürece soğuk havalara tolerans gösterebilirler. Saksıları, toprak seviyesi havuzun donma seviyesinin altında kalacak şekilde yerleştirmelisiniz. Lotus çiçekleri ilkbaharın sonlarında yüzlerini göstermeye başlarlar; zira ılıman havaları severler ve su sıcaklığı 21 santigrat derecenin üstüne çıkınca büyümeye başlarlar.
Tropikal nilüferleri kışın saksılarından çıkarıp 10-15 santigrat derece ısıya sahip bir ortamda, rizomlarını nemli kum veya nemli kum ve turba yosunu karışımı ile dolu naylon bir torbada tutarak muhafaza etmeniz mümkündür.
Gübre
Bitkilerinizi etraflarındaki toprağa koyacağınız tabletlerle gübreleyebilirsiniz. Gübreyi doğrudan suya koymamalısınız; zira bu durumda hem suyun pH’ını değiştirebilir hem de bitkilere ve balıklara zarar verebilirsiniz. Bitkilerinizi ayda bir gübrelemeniz yeterli olacaktır. Tropikal nilüferler epey iştahlı bitkilerdir ve büyüme dönemleri boyunca bolca beslenmeleri gerekir.
Saksıya Dikme
Tropikal nilüferlerin ve soğuğa dayanıklı nilüferlerin saksıya dikim işlemi birbirlerinden farklıdır. Tropikal olanların tek yıllık bitkiler gibi dikilmeleri gerekir. Bu bitkilerin genellikle yalın köklü olduğu bilinmektedir. Bitkilerinizi saksının merkezine yerleştirmeli ve taç kısımlarının toprağın hemen üstünde durmalarını sağlamalısınız. Soğuğa dayanıklı nilüferleri dikerken rizomu, toprak seviyesinin çok az üstünde duracak ve büyüyen ucu saksının ortasına bakacak şekilde 45 derecelik açıyla yerleştirin. Toprağın üstünü çakıl taşıyla ya da ince bir kum katmanı ile kapatın.
Lotus çiçeğinizi su kaynağınıza ve bitkinin ulaşacağı nihai boyutlara uygun boyutlarda tercih edeceğiniz, plastik bir saksıya dikin. Lotus çiçeği saksısının boyutlarına uyumlu bir şekilde büyür. Saksıyı evvela 5 santimlik kum ile, ardından da içerisinde bir miktar kil bulunan 4-5 santimlik bitkisel toprak ile doldurun. Elinizle küçük bir çukur açın; sonrasında, lotus çiçeğinizin yumrusunu, yaprakları yukarı bakacak şekilde çukura yerleştirin. Yumrunun üstünü az miktar toprakla nazikçe kapatın; fakat sıkıştırmayın. Yumruya ya da yumrudan uzayan sürüngen filizlere zarar vermemek için çok dikkatli olun. Toprak çamur haline gelene kadar üzerine su ekleyin; ancak yüzeyinin çamurlaşmamasına ve suyun yüzeyde birikmemesine özen gösterin.
Budama
Nilüferin üstündeki her bir çiçek dört-beş gün dayanır. Çiçekler nokturnal olmadıkları sürece gün içerisinde açıp geceleyin kapanırlar. Çiçek tamamen açtığında aheste aheste suda batmaya başlar. Tohum kapsülleri oluşur ve olgun hale gelen tohumlar alttaki toprağa düşer. Tohum üretimi bitki için oldukça meşakkatlidir. Olabildiğince fazla sayıda çiçek elde etmek için suyun yüzeyinden aşağıya doğru batmaya meyleden, solmaya yüz tutan çiçekleri budayın. Sapı köküne kadar kesin. Bunun için, onu budayabilir veya parmaklarınızla koparabilirsiniz. Solan veya solmak üzere olan yaprakları da aynı şekilde temizlemeyi ihmal etmeyin.
Lotus çiçekleri yıl sonunda kökten uca kururlar. Onları, rizomlarının birkaç santim yukarısına kadar budayabilirsiniz.
Evde Nilüfer Yetiştirme
Nilüferleri çapı en az 30 santim, derinliği ise en az 22 santim olan saksılarda yetiştirmek mümkündür. Bunun için, bir salata ya da karıştırma kâsesi, hatta, küçük bir akvaryum bile tercih edebilirsiniz. Bu yöntem bilhassa Nymphaea “Pygmaea Helvola” gibi mini minnacık, cüce türler için idealdir.
Bu keyifli işleme, akvaryumlar için hazırlanmış olan toprak tabanlı bir karışım kullanarak başlayabilirsiniz. Evvela, içerisindeki gevşek topraktan kurtulmak için karışımı iyice yıkayın. Ardından, karışımı saksıya alıp nilüferinizi, talimatlar doğrultusunda saksıya yerleştirin. Saksının içini yaklaşık 15 santimetre derinliğinde su ile dikkatlice doldurun. Saksıyı, nilüferinizin günde minimum dört saat güneş alabileceği bir yere koyun. Gerekirse enerji tasarruflu bir bitki yetiştirme lambasından da yararlanabilirsiniz. Bitkiniz çiçeklenmezse muhtemelen yeterince ışık almıyordur. En baştaki su seviyesini sabit tutmak için gerektiği kadar (ya da bitkiniz ne kadar istiyorsa) su ekleyin. İlkbahar ve yaz mevsimlerinde bitkinizi iki haftada bir su bitkileri için özel olarak formüle edilen az miktarda sıvı bir gübreyle besleyin; doğru oranı tutturmak için ürünün üzerindeki talimatları izleyin.
