Rezene (Foeniculum vulgare) hem yemek tariflerini şenlendiren hem de süs bitkisi olarak yetiştirilen, çok yıllık bir yabani ot türüdür. Yeşil-sarı tonlar sergileyen tüylü, dallanan, aromalı yaprakları ve hayranlık uyandıran endamıyla bu eşsiz bitki bulunduğu her yere bambaşka bir soluk getirir. Kelebeklerin uğrak noktası olan bahçeler için de rezene harika bir tercih olacaktır; zira kırlangıç-kuyruk kelebeği tırtılları bu ottan hem besin kaynağı hem de transformasyonlarından önce zaman geçirebilecekleri bir nokta olarak yararlanmaktadırlar.
Bu bitki evvela yaz aylarında ufak sarı çiçekler üretir, ardından ise yapraklarıyla beraber toplanabilecek aromalı ve hoş kokulu tohumları çıkar. Rezenenin anasona veya meyanköküne benzer bir tadı vardır. Genellikle ilkbaharda ekilen bu bitkinin çabucak büyüdüğü bilinmektedir.
Rezene Nasıl Ekilir?
İdeal Zaman
Rezeneyi ilkbaharda, don tehlikesi geçtikten sonra ekmelisiniz. Çoğu rezene türünün olgunlaşması 60 ila 90 günü bulmaktadır.
Ekim İçin Uygun Yer Seçimi
İyi drene edilmiş bir toprağı olan, güneşli bir bölge bu bitki için elzemdir. Bahçeye ek olarak bu bitki yükseltilmiş tarhlara ve saksılara da ekilebilir. Rezenenin dereotu ya da kişnişle aynı bölgeye ekilmemesi gerekir; zira çapraz tozlaşma gerçekleşebilir ve bu durum tohumların tadına olumsuz etki edebilir. Buna ek olarak, etrafındaki bitkilere gölge etmemesi adına rezenenizin olgunluğa erişince ulaşacağı boyutları da hesaba katmanızda yarar vardır. Bu bitki ayrıca domateslerin ve fasulyelerin büyümesine ket vurabilir. Bu nedenle, onu bu mahsullerin yakınına ekmekten kaçınmalısınız.
Yerleştirme, Derinlik ve Destekleme
Tohumları takriben 6,5 mm-1,25 cm derine ekmelisiniz. Seradan satın aldığınız bitkiler için de ilk saksılarındaki derinliği baz almalısınız. Bitkiler arasında 15-30 santimetrelik boşluk bırakmalısınız. Rezeneler için genellikle herhangi bir destek malzemesi gerekmez.
Rezene Bakımı Nasıl Yapılır?
Işık
Rezene tam güneşi sever. Bu da, çoğu zaman günde en az altı saat boyunca doğrudan güneş alması gerektiği anlamına gelir. Gölgelik yerler bu bitkiyi uzun ve ince bacaklı ve sarkık hale getirebilir.
Toprak
Rezeneyi nemli, verimli, iyi drene edilmiş bir toprağa ekmeniz gerekir. Toprak pH’ının kısmen asidik olması idealdir.
Sulama
Rezene dengeli bir şekilde nemli olan ama sırılsıklam olmayan toprakları sever. Toprağın 2,5 santimetre kadarlık bir bölümünün kuruduğunu fark ettiğinizde sulama yapabilirsiniz; ancak bitkiyi su içinde bırakmamaya da özen göstermelisiniz.
Isı ve Nem
Rezene, kendisi için belirlenen dayanıklılık kuşaklarında çok yıllık olarak yetiştirilebilen bir bitkidir; fakat bu kuşakların dışında yaşayan bitki yetiştiricileri onu genellikle tek yıllık olarak yetiştirmektedir. Rezene dona ve soğuk havalara karşı hassasiyet göstermektedir. Buna ek olarak, sıcak ve kurak şartlar bu bitkinin büyümesini durdurur ve tohuma kaçmasına neden olur. Ilıman iklimlerde yaşayan bitki yetiştiricileri havalar ağırlıklı olarak ılık seyrettiği sürece rezeneyi mahsulünü sonbaharda toplamak üzere bazen yazın sonlarında da ekebilmektedirler. Bu bitki için ideal sıcaklık 15 ila 21 santigrat derece civarıdır. Nem oranının ise ortalama olması gerekir.
Gübre
Rezenenin gübrelenmesi genellikle gerekmez. Bununla birlikte, ekim esnasında doğrudan toprağına, büyüme dönemi boyunca da birkaç ayda bir tabanının çevresine olacak şekilde organik gübre katılması yararlı olacaktır.
Tozlaşma
Rezene bitkileri kendi kendilerini tozlayabilen türlerdir.
Rezene Türleri
Rezenenin, kullanım şeklinize bağlı olarak bahçenizde yetiştirebileceğiniz iki temel türü mevcuttur. Floransa rezenesi (Foeniculum vulgare var. azoricum) daha ziyade sebze olarak kullanılır ve soğanlı sapı için yetiştirilir. Bu bitkinin temel türü olan klasik ya da sıradan rezene ise pek fazla soğan üretmez ve genellikle yaprakları için yetiştirilir.
Floransa rezenesinin kültivarları şunlardır:
- “Solaris”:Solmaya karşı dirençli olan geniş, yarı düz soğanlar üretir.
- “Zefa fino”: 80 gün içerisinde mahsulü toplanabilen ve solmaya karşı dirençli olan, büyük bir türdür.
- “Orion”: 80 gün içerisinde mahsulü toplanabilen bu türün iri, kalın, yuvarlak yapılı soğanları gevrek bir dokuya sahiptir.
Klasik rezenenin kültivarları şunlardır:
- “Dulce”: Özellikle tatlı bir aromaya sahip bir türdür.
- “Rubrum”: Bronz tonlarındaki yaprakları nedeniyle bu tür genellikle “bronz rezene” ya da “kızıl rezene” olarak bilinmektedir.
Rezene vs. Dereotu
Rezene ve dereotu yaprakları ilk bakışta birbirine oldukça benzer. Yapraklar tüylü, açık sarı-yeşil tonludur ve dallanır. Ne var ki, rezenenin yaprakları dereotunun yapraklarına kıyasla daha uzun olmaya meyillidir. Bu iki yabani otun tatları da birbirlerininkinden tamamen farklıdır.
Mahsul Toplama
Rezene yapraklarını taze taze tüketmek için büyüme dönemi boyunca dilediğiniz kadar toplayabilirsiniz. Bu yabani ot hem çiğ olarak hem de pişirilmiş yemeklere katılarak tüketilebilir. Mahsulü sık sık toplamanız hem bitkinizin daha gür büyümesini hem de toplayabileceğiniz daha fazla yaprak üretmesini sağlayabilir. Yine de, tek seferde bitkinin üçte birinden fazlasını koparmamalısınız. Gövdenin tabanı şiş hale geldikten sonra soğanlar da toplanmaya hazır demektir. Bunun için, bitkiyi kökünden sökün ve soğanlarını kullanmadan önce beş güne kadar yıkamadan buzdolabında muhafaza edin.
Saksıda Yetiştirme
Rezeneyi kolaylıkla saksıda yetiştirebilirsiniz. Esasında, bu, bitkinizin bahçenizin istemediğiniz bir bölümünde kendi kendine tohum saçmasını önlemek için iyi bir seçenektir de. Saksının minimum 25 santimetrelik derinliğe ve hemen hemen aynı düzeyde genişliğe sahip olması ve saksıda drenaj delikleri bulunması gerekir. Aşırı toprak neminin duvarlardan dışarı çıkabilmesi için en ideali sırsız kil (toprak) saksı kullanmaktır.
Budama
Dilerseniz bitkinizin çiçeklerini koparabilirsiniz; zira çiçekler, bitkinin tohuma kaçmasını önleyebilir. Bu sayede, yapraklar olabildiğince uzun süre boyunca büyümeye ve eşsiz tatlarını korumaya devam edebilirler. Bu yöntem ayrıca bitkinizin bahçede başına buyruk bir şekilde kendi kendine tohum saçmasına da engel olabilir. Yine de, şayet tohumları mahsul toplama aşaması için ya da bitkinin kendi kendine tohum saçması için bırakmak istiyorsanız çiçeklere, tomurcuklanmalarına izin vermek adına hiç dokunmayabilirsiniz de.
Rezene Bitkisinin Çoğaltılması
Rezenenin kazık kökü oldukça uzundur ve bu nedenle kolay kolay bölünmez. Bu bitkiyi tohumdan çoğaltmak daha elverişlidir. Bu, özellikle de rezenenin yalnızca tek yıllık bir bitki olarak yetiştirilebileceği bir yerde yaşıyorsanız yeni bitkiler elde etmenin hem kolay hem de hesaplı bir yolu sayılabilir. İşte, rezenenizi kolayca çoğaltmak için takip edebileceğiniz adımlar:
- Olgun bir rezene bitkisinde büyüme döneminin sonunda tohum başlarının belirmesini bekleyin.
- Tohum başlarını, içlerindeki tohumları toplamak için bir çarşafın ya da tentenin üzerine doğru çırpın.
- Bir-iki hafta boyunca iyice kurumaları için tohumları serin, karanlık, kuru bir yerde tek bir katman üzerine yayın.
- Tohumları hava geçirmez etiketli bir saksıda muhafaza edin ve bir sonraki ilkbaharda bahçeye ekin.
Tohumdan Yetiştirme
Çimlenme sürecini hızlandırmak adına tohumları ekmeden önce bir-iki günlüğüne suya yatırın. Doğrudan bahçeye ekilen rezene tohumları bir-iki hafta içerisinde çimlenecektir. Çimlenmeyi beklerken toprağı dengeli bir şekilde nemli tutun; fakat sırılsıklam hale de getirmeyin. Tohumları ayrıca ilkbaharda, bölgenizde beklenen son dondan yaklaşık dört hafta önce bitki ışıkları altında evde de ekebilirsiniz. Evde yetişen fidelerinizi hava ısındıktan sonra bahçeye dikmeden evvel açık hava şartlarına yavaş yavaş alıştırmanızda yarar vardır.
Saksıya Dikme ve Saksı Değişimi
Çok amaçlı, iyi drene edilmiş bir toprak karışımı rezene için genellikle yeterlidir. Bitkinizin saksıda sorunsuzca büyüyebilmesi ve ilerleyen zamanlarda onu başka bir saksıya almak zorunda kalmamanız için en baştan bitkinizin olgunlaşınca erişeceği boyutlara da uygun olabilecek bir saksı tercih etmeye çalışın. Rezene, köklerine dokunulmasından pek hazzetmez. Bu nedenle, doğrudan toprağa dikilebilen fideler için toprakta çözünebilen saksılar tercih etmenizde yarar vardır.
Kışlatma
Şayet bölgenizde don bekleniyorsa hiç durmayın! Rezene bitkinizin kalanını da toplayın. Aksi halde, yaprakları büyük olasılıkla zarar görecek ya da solacaktır. Ilıman iklimlerde rezene bitkileri ikinci bir büyüme sezonuna adım atacak şekilde kışı atlatabilir; ama genellikle sonrasında yorgun düşerler. Bu iklimlerde anormal soğuklar bekleniyorsa bitki örtüsüyle veya ona benzer koruyucu bir örtüyle bitkilerinizin üzerini örtebilirsiniz.
Yaygın Görülen Haşereler ve Hastalıklar
Rezene nadiren ciddi haşere veya hastalık sorunlarından şikayet eder. Yine de, tırtıllar bu bitkinin yapraklarını çiğnemeye meraklı olabilir. Bu sorunu çözmenin en ideal yolu tırtılları yaprakların üzerinden elle ayıklayıp almaktır. Çoğunlukla bu tırtıllar “kara kırlangıç-kuyruk” adı verilen türlerdir. Transformasyonlarının ardından, bahçeler için son derece yararlı polen taşıyıcılarından biri olan kara kırlangıç-kuyruk kelebeklerine dönüşürler. Dolayısıyla, büyük çaplı bir hasara yol açmadıkları müddetçe bu siyah-sarı şeritli, yeşil tırtılları görmezden gelebilirsiniz.
Yaprakbitleri de bazen sorun teşkil edebilir; ancak onları güçlü ve etkili şişeler yardımıyla su püskürterek def etmeniz mümkündür. Yenilebilir otların üzerine kimyasal böcek ilaçları uygulamaktan kaçınmalısınız.
İyi drene edilmemiş topraklarda büyüyen bitkilerde kök çürümesine rastlanabilir. Ağır yapılı bir toprağınız varsa gereken toprak şartlarını tedarik etmek adına bitkinizi yükseltilmiş bir tarhta ya da saksıda büyütmeniz mümkündür.
Sıkça Sorulan Sorular
Rezenenin Bakımı Kolay mıdır?
Rezenenin bakımı oldukça kolaydır. Bu bitki, bahçenizde çabucak ve kendi kendine tohum saçabilir.
Rezenenin Büyümesi Ne Kadar Sürer?
Çoğu rezene türü ortalama 60 ila 90 günde olgunlaşabilir.
Rezene Her Yıl Yeniden Büyür mü?
Rezene ılıman iklimlerde kısa ömürlü bir çok yıllık bitki olarak yetiştirilmektedir; ancak genellikle tek yıllık bir bitki olarak yetiştirildiği bilinir.
