Şakayıklar bahçenizin ilkbaharda çiçek açan yıldızlarıdır. Büyük ve gösterişli çiçekleri, baş döndürücü kokuları ve çeşitli kişilikleri vardır. Halk arasında şakayık olarak bilinen Paeonia cinsi içerisinde 33 farklı tür olduğu tahmin ediliyor. Bazıları odunsu çalı olsa da çoğu çok yıllık otsu bitkilerdir. Şakayıkların orta boyda yumrulu kökleri vardır, bu kökler kalın depolama kökleri ile su ve besinleri emme işlevine sahip ince köklerin kombinasyonundan oluşur. Şakayıkları başka bir yere alırken ve çoğaltmak için bitkileri bölerken bu kökleri dikkatlice tutmanız gerekir.
Yavaş büyüyen şakayıklar, çiçek türü veya büyüme alışkanlığı gibi çeşitli faktörlere göre kategorize edilir. Tüm çiçek çeşitleriyle birlikte bilinen bahçe tipi otsu şakayıklara ek olarak özellikle hassas ve değerli şakayıklar olan dar yapraklı şakayıklar (Paeonia tenuifolia) ve odunsu, dik formdaki ağaç şakayıkları gibi özel türler de vardır. Bu türlerin kendilerine özel ekim ihtiyaçları vardır.
Şakayık türlerinin çiçek açma zamanı türe göre ilkbahar ve yazın sonları arasında değişiklik gösterse de tüm türler için en iyi ekim zamanı sonbaharda toprak donmadan yaklaşık altı hafta öncesidir. Bu süre zarfında bitki kış gelmeden yerine alışır ve kök salabilir. Bu durum özellikle şakayıkları yalın kök şeklinde ekerken ya da başka bir yere taşırken geçerlidir ve hatta şakayıkları saksıda bile yetiştirecekseniz sonbaharda ektiğinizde ilkbaharda ekeceğinizden daha iyi sonuç alırsınız.
Şakayık Çiçeğinin Anlamı
Şakayık çiçeği şefkati simgeler. Bunun yanında sevgi, refah ve mahcubiyet anlamları da vardır.
Şakayık Çiçeği Bakımı
Şakayıklar, ihtiyaçlarını karşılayabildikleri bir toprağa ekildiğinde en az bakımla onlarca yıl hayatta kalabilen klasik bahçe bitkileridir. Tüm bahçe bitkileri arasında en uzun ömürlü bitkilerden biri olan şakayıklar bazı ailelerde nesilden nesile devredilmektedir. İlk ekim işleminin doğru şekilde yapılması önem taşır çünkü şakayıklar yerleştikten sonra yerlerinin değişmesinden pek hoşlanmayabilir.
Her bir şakayık bitkisini sıkış tepiş olmadan büyüyüp olgunlaşacak kadar alan tanıyacak şekilde ekin. Bu da her bitki için 90 ila 120 cm çapında alan bırakılması gerektiği anlamına gelir. Onları şiddetli rüzgârlardan koruyacak bir yer seçin. Bu bitkinin büyük ve ağır çiçekleri yüzünden gövdeleri şiddetli yağmurda ve kötü havalarda ters çevrilebilir. Şakayıklarınızı bir değnekle destekleyebilirsiniz. Besin ve su rekabetinden hoşlanmayacakları için onları diğer ağaç ve çalılardan yeterince uzağa ekin.
Şakayıklar kış soğuğunu sever. Tomurcuklanabilmesi için şakayık kökleri toprak yüzeyine nispeten yakın ekilmelidir. Yani 5 – 8 cm derinlikte olmalıdır. Köklerini böyle açıkta bırakmak size biraz tuhaf gelebilir ancak şakayıkların uykuya geçip tomurcuklanabilmesi için serinliğe ihtiyaçları vardır.
Işık
Şakayıkların her gün en az 6 saat güneş alan ve hatta tercihen tüm gün güneş alan bir yere ekilmesi gerekir. Yeterli gün ışığı olmazsa daha az sayıda ve daha küçük çiçek oluşur ve bitkinin mantar hastalıklarına yakalanma riski çok yüksek olur.
Toprak
Şakayıklar iyi uyum sağlarlar ancak onlar için drenajı iyi ve hafif asidik (6,5-7,0 pH) toprak idealdir. Ağır ve killi bir toprağa ekecekseniz kompost veya etiketinde açelya ve orman gülleri için hazırlandığı yazan bir toprak karışımı ilave ederek şakayık bitkinizin yerine daha kolay alışmasını sağlayabilirsiniz. Şakayıklar 70 yıla varan sürelerde aynı yerde kalabildiği için onları ekmeden önce toprağı hazırlamaya zaman ayırmak çok önem taşır.
Ağaç şakayıkları ise standart otsu şakayıklara kıyasla biraz daha alkali toprağı sever ve diğer çalılarla rekabet etmek istemezler.
Su
Şakayıklar gelişebilmek için nemli ve drenajı iyi olan topraklara ihtiyaç duyar. İdeal olanı her hafta su verilmesidir. Nispeten ıslak bölgelerde de büyüyebilirler ancak kuraklığa karşı dayanıklı değillerdir. Suyu tutmalarına yardımcı olmak ve yabani otların gelişme olasılığını azaltmak için şakayıklarınızı malçlayın.
Sıcaklık ve Nem
Şakayıklar daha serin yerleri tercih eder ve soğuk kışları iyi atlatırlar.
Gübre
Hafif şekilde besin verin. Yılda bir kez bitkinin dibine çok az miktarda gübre eklenmiş kompost uygulamanız yeterli olur. Kompost ve gübre verecekseniz çiçek açma zamanı bittikten hemen sonra verin.
Şakayıkları kışın malçlayarak boğmayın. İlk kışta çam iğneleri veya kıyılmış ağaç kabuğu ile gevşek bir şekilde malçlayabilirsiniz ancak ilkbahar gelince malçı hemen çıkarmanız gerekir.
Ağaç şakayıkları demir ve fosfata ihtiyaç duyar ve her yıl ilkbaharda sülfat ve kemik gübresi onlara iyi gelir. Otsu şakayıkların aksine 5-10-5 gübre ile düzenli olarak besin takviyesine ihtiyaç duyarlar.
Budama
Şakayıkların budama ihtiyaçları çok azdır. Şakayık bitkinizin çiçek açma zamanı tamamlanınca ölü sap ve dalları budayın. Bir sap hasta görünüyorsa ilgili kısım etkilenmeden budayın. İki dal birbirine sürtüyorsa en az istediğiniz dalı kesin. Şakayıkları budarken daima ilk tomurcuğun hemen üzerinden kesin.
Şakayık Çiçeği Nasıl Çoğaltılır?
Şakayıkları çoğaltırken kök yığınını kaldırıp ayırmak ve ayrılan parçaları hemen yeniden ekmek gerekir. Bir şakayık bitkisi yaklaşık 10 yıl sonra canlılığını yitirmeye ve kökleri dolanmaya başlayınca bu işlemin yapılması gerekir. Bu iş için de en uygun iklim sonbahardır. Bölme işine geçmeden önce şakayık bitkisinin yapraklarını zemin seviyesinde budayın.
Toprağı kazarak bitkinin tamamını çıkarın ve hortum tutarak toprağı mümkün olabildiğince temizleyin. Elinizle her birinde 3-5 “tomurcuk” (patates tomurcuklarına benzeyen küçük kırmızı tomurcuklar) kalacak şekilde kökleri yönlendirin ve keskin bir bıçakla yumrulu kök yığınını keserek parçalara ayırın.
Her kısımdaki ince köklerin tamamını kesin, sadece büyük ve etli kökleri bırakın. Aşağıdaki talimatları uygulayarak ayırdığınız kısımları mümkün olabildiğince kısa zamanda yeniden ekin.
Şakayık Bitkisinin Saksıya Ekilmesi veya Başka Bir Saksıya Alınması
Saksıda şakayık alacaksanız yapraklarında benek olmayan ya da gövdesi çelimsiz durmayan sağlıklı olanlarını tercih edin. Yalın otsu kökten ekecekseniz kök yumrusunda en az üç ila beş tomurcuk olduğundan emin olun. Bu tomurcuklar nihayetinde uzayarak bitkinin gövdelerine dönüşecek. Olgun bir şakayık bitkisi en az üç ila dört yaşına ulaştıktan sonra yalın köklere ayrılabilir. Bir veya iki tomurcuklu otsu yumrular da büyümeye devam edebilir ancak yerleşik çiçek açan bir bitkiye dönüşmeleri daha uzun sürer.
Yerleşik bir şakayık bitkisinin başka bir yere alınması gerekiyorsa kökleri gerektiğinden daha fazla rahatsız etmemek için taşıma işlemi çok dikkatli yapılmalıdır. Bu bitkiler onlarca yıl aynı yerde büyüyebilir ancak öyle alelacele başka bir yere taşımak ölümlerine neden olabilir. Diğer tüm ekim işlemlerinde olduğu gibi şakayık bitkisinin başka bir yere taşınması için de en uygun zaman sonbahardır.
Yeni ekeceğiniz alandaki toprağı 30-45 cm derinlikte sürün ve 10 cm kompost veya turba yosunu katmanıyla karıştırın. Ekmeden bir veya iki gün önce 2-3 cm su verin. Şakayık bitkiniz başka bir yere taşınmadan önce suyunu iyi almış olmalıdır.
Keskin bir bahçe küreği ile şakayık bitkisinin kök yumrusunun etrafını kazın, mümkün olabildiğince fazla toprağı alın. Kök yumrusunu bir arada tutmak için altına bir muşamba serin, daha sonra bitkiyi yerden kaldırarak yeni yerine dikkatlice taşıyın veya sürüyerek götürün.
Yeni ekeceğiniz yerde şakayık bitkisinin kök yumrusunun iki katı genişlikte ve kök yumrusunun derinliği kadar bir delik açın. Şakayık bitkisini eski yerindeki derinlikle aynı derinliğe dikin. Bitkinin etrafına toprağı geri doldurun. Toprağı elinizle bastırarak sıkıştırın ama çok fazla sıkıştırmayın. İyice sulayın. Bitkinin dibinin çevresine 7-8 cm kompost veya malç ekleyin. Bu sayede kökler nemli ve serin kalırken bitki de yeni yerine alışacaktır.
Sık Görülen Zararlı Böcekler ve Hastalıklar
Şakayıklar özellikle kurşuni küf (botrytis) hastalığına yakalanmaya yatkındır. Bu hastalığa yakalanma riskini azaltmak için şakayık bitkilerinizi birbirlerine çok yakın duracak şekilde ekmeyin ve bitkiler arasında hava sirkülasyonu sağlandığından emin olun. Bakırlı sabundan yapılan mantar ilaçları da faydalı olabilir.
Bahçıvanlar genellikle şakayık bitkisinin çiçeklerinin karıncalarla kaplı olduğunu fark eder çünkü güçlü kokusu olan çiçeklerinden salgılanan nektar karıncaları çeker. Karıncaların bitkiye bir zararı yoktur ve hatta hastalık taşıyabilen veya başka türden zarar verici diğer çiçekle beslenen böcekler için caydırıcı bile olabilir. Ancak karıncalar yaptığınız çiçek buketi üzerinde pek de hoş durmayabilir. Dekorasyon amaçlı topladığınız şakayıkları içeri getirmeden önce hafifçe silkeleyin.
