Ters lale (Fritillaria imperialis), zambak familyasının (Liliaceae/Zambakgiller) eşsiz ve baş döndürücü bir güzelliğe sahip olan üyesidir. Orta Doğu ve Batı Asya’ya özgü olan bu muhteşem bitki çarpıcı bir dekoratif element olarak antik dönemlerden beri bitki yetiştiricilerinin gözdesi olagelmiştir. Ters lalenin tarihi kökenleri, eskiden “İran lalesi (Lilium Persicum)” olarak adlandırıldığı Keşmir, Afganistan ve Irak’a dayanmaktadır. Günümüzdeki orijinal isminde yer alan “imperial” sözcüğü ise “imparator/imparatorlukla ilgili” karşılığını bulan Latince imperialis sözcüğüne dayanmaktadır.
Ters lalenin, boyları 90 santimetreye kadar çıkan ve sapı üzerinde adeta bir “taç” oluştururcasına büyüyen çiçeklerine parlak yaprakları eşlik eder. Sarkıt biçimi sergileyen çiçekleri kırmızının, turuncunun ve sarının çeşitli tonlarıyla etrafı renklendirebilir. Basit bir soğan yapısından büyüyen bu bitki ilkbaharın ortasından sonlarına doğru (nisandan hazirana) çiçeklenip yazın durgunluk dönemine girer. Bahçenizde rengârenk bir şölen yaratmak için siz de bu muhteşem lale soğanlarını bir sıra halinde ekebilirsiniz. Ters laleye bakmayı seven bitki yetiştiricileri genellikle onları çiçek tarhlarının odak noktası haline getirmeyi severler. Siz de az bakım gerektiren bu ilkbahar bitkisini nasıl yetiştirebileceğinizi öğrenip onun asil, gösterişli ve egzotik görünümüyle bahçenizi nasıl da büyüleyici hale getirdiğine tanık olabilirsiniz.
Ters Lale Bakımı
Dik gövdesinin üzerinde büyüyen ters lalenin boyu 30-90 santimetreye, eni ise 20-30 santimetreye ulaşabilir. Bulundukları bölgeye emsalsiz bir görsel çekicilik kazandırmalarına ek olarak bu çiçekler aynı zamanda geyikler tarafından fazla rahatsız edilmezler ve bu çiçeklerin miski andıran, neredeyse bir kokarcayı akla getiren, güçlü bir kokuları vardır. Bu koku, bahçenizden kemirgenleri ve tarla farelerini uzak tutmanıza yardımcı olur. Lale soğanlarını satın almadan evvel tamamen büyüyüp gelişmiş bir laleyi koklayın ki çabanızın buna değip değmeyeceğinden emin olabilesiniz!
Işık
Ters lale tam gün güneş almayı (günde altı ila sekiz saat kadar) tercih eder ve kısmen gölge alan, ağaçlık arazi tarzı yerlerde rahat eder.
Toprak
Genel olarak ters lale orta seviyeliden (tınlı) yoğuna (killi) kadar değişiklik gösteren, pH değeri ise asidik, nötr ya da normal (alkalin) aralığında değişen çeşitli toprak tiplerinde büyüyebilir. Anavatanı Türkiye ve Himalaya Dağları gibi bölgeler olan bu güzel bitki, falezlerde ve kayalık yamaçlarda, iyi drene edilmiş toprakta mutlu mesut büyür. Lale soğanlarını 15-20 santimetre derine ekmelisiniz. Toprağın en üstündeki 20 santimetrelik kısmı çıkarıp yerine 5 santimetrelik organik gübre katın. Drenajı desteklemek için de en üste kum tabakası ekleyin.
Sulama
Bitkilerinizi yalnızca ilkbaharda aktif bir şekilde büyüdükleri zaman sulamalısınız. Onlara haftalık olarak 2,5 santim kadar su verin. Toprağın yalnızca en üstündeki 15 santimetrelik bölümünü orta derecede nemli tutmaya çalışın; zira ters lale aşırı miktarda su istemez ve kuraklığa dayanıklıdır.
Budama, Bölme ve Gübreleme
Yaz mevsiminde yapraklar durgunlaşır. Yaprakları baştan ayağa kesip mümkünse organik gübre ile gübreleyin. Bitkilerinizi yaz, sonbahar ve kış mevsimlerinde sulamamalısınız.
Sonbaharda, soğanlara yalıtım yapmak ve otların büyümesini engellemek adına tarhın en üstüne 2,5 santimetrelik organik gübre, 5 santimetrelik de malç ekleyin.
Üç ila beş yılda bir, sonbaharda tüm soğanları kazıp çıkarın, bölün ve yeniden ekin.
Yaygın Görülen Haşereler ve Hastalıklar
Lale soğanlarınızı bulundukları tarafta, kök çürümesini önlemek için kuru veya iyi drene edilmiş bir toprakta yetiştirmeye başlayın. Yıllar geçtikçe her bitki arasında 22 ila 30 santimetre boşluk bırakmaya özen gösterin. Bu boşluk soğanların nefes almasını ve aksi halde yetersiz hava sirkülasyonu nedeniyle oluşabilecek mantar oluşumu, pas ve yaprak lekesi gibi hastalıkları en aza indirgemeyi mümkün kılar.
Ters Lale Türleri
- Fritillaria Imperialis “Maxima Lutea”: Muhtemelen en popüler türdür. Sarı renkli yaprakları taç bölümünü daha da eşsiz kılar.
- Fritillaria Imperialis “Aurora”: Prolifer türününki gibi turuncu-kırmızı renkte çiçekleri vardır. 90 santimetreye kadar uzayabilen bu tür 5a-8b kuşaklarında dayanıklıdır.
- Fritillaria Imperialis “The Premier”: Üzerinde açık mor renkte damarlar olan, mandalina tonuna çalan açık turuncu renkli çiçekleri vardır. Boyu 60 ila 90 santimetre arasında değişebilir.
- Fritillaria imperialis “Aureomarginata”: Turuncunun daha açık bir tonunu sergileyen çiçeklere sahip olan bu tür kurdele çiçeğininkine benzer yeşil-altın renginde çift renkli yapraklara sahiptir. Boyu ise 90 santimetreye kadar uzayabilir.
- Fritillaria Imperialis “Rubra Maxima”: Karamelize edilip biraz da kavrulmuş gibi görünen, karakteristik bir turuncu-kırmızı ton sergiler. Uzun dişi ve erkek organlarla kaplı çiçekleri insan gözü biçimindedir. Boyu ise 100-110 santimetreye kadar uzayabilir.
- Fritillaria Imperialis “Brahms”:Pembe-somon rengi karışımı çiçekleri olan bu tür diğer türlerin aksine kemirgenleri ve tarla farelerini caydıran bir kokuya sahip değildir.
- Fritillaria Imperialis “Beethoven”: Boyu 60 santim civarına ulaşabilen, cüce bir türdür. Mor bir tabandan büyüyen, krem rengi-turuncu karışımı çiçekleri vardır ve su tutan topraklara karşı özellikle hassastır.
- Fritillaria Imperialis “Bach“: Boyu yaklaşık 60 santimetre uzayabilen bir başka cüce türdür. Turuncu tonlarını da içeren çiçekleri kırmızı renktedir. Geyikleri ve kemirgenleri uzaklaştırabilmesinin yanında, bu tür, arıları, bahçenizde konuk edebileceğiniz diğer pek çok arı dostu çiçek gibi cezbeder.
